Είναι ο covid-19 το όριο της αλληλεγγύης; Η απάντηση είναι όχι, αλλά είναι απαιτητική. Γιατί ο κορονοϊός και τα μέτρα περιορισμού του δοκιμάζουν, μεταξύ άλλων, και την έννοια και πράξη της αλληλεγγύης. Τουλάχιστον όπως την γνωρίσαμε μέχρι τώρα. Σαν δράση που είχε στο κέντρο της την κοινωνικότητα. Τόσο σε επίπεδο συμβολισμού όσο και σε πρακτικο-πολιτικό.
πηγή: ThePressProject
Είναι ο covid-19 το όριο της αλληλεγγύης; Η απάντηση είναι όχι, αλλά είναι απαιτητική. Γιατί ο κορονοϊός και τα μέτρα περιορισμού του δοκιμάζουν, μεταξύ άλλων, και την έννοια και πράξη της αλληλεγγύης. Τουλάχιστον όπως την γνωρίσαμε μέχρι τώρα. Σαν δράση που είχε στο κέντρο της την κοινωνικότητα. Τόσο σε επίπεδο συμβολισμού όσο και σε πρακτικο-πολιτικό.
Το συμβολικό επίπεδο αφορούσε την προβολή μιας συλλογικής οπτικής, που έβαζε σε προτεραιότητα τις κοινές κοινωνικές ανάγκες έναντι της διάσωσης των τραπεζών και της κερδοφορίας της αγοράς. Το πρακτικό και πολιτικό επίπεδο σχετιζόταν και σχετίζεται με τον τρόπο οργάνωσης της. Τις ισότιμες, οριζόντιες, αμεσο-δημοκρατικές διαδικασίες, με επίκεντρο και προσδοκώμενο την δημιουργία σχέσεων αλληλοϋποστήριξης, συμμετοχής, αμοιβαιότητας. Έτσι, σε συνθήκες κρίσης και μνημονίων, οι δομές αλληλεγγύης λειτούργησαν σαν επωαστές και προεικόνιση ενός άλλου κοινωνικού μοντέλου.
Πρακτικά, η κοινωνική αλληλεγγύη ερχόταν καθημερινά σε σύγκρουση με την αποδοχή της κυρίαρχης αφήγησης της «ατομικής ευθύνης». Είτε της ευθύνης ενός λαού («οι Έλληνες φταίνε»), είτε προσωπικά («ο καθένας υπεύθυνος για τη μοίρα του»). Την ίδια στιγμή, η αλληλεγγύη αποτέλεσε ένα πεδίο ανάπτυξης της κοινωνικής ευθύνης του καθένα, που «έπαιρνε τη ζωή στα χέρια του» μέσα από αυτο-οργανωμένες δράσεις. Όπως επίσης, έγινε ανάχωμα στην ενεργοποίηση του κοινωνικού αυτοματισμού, του φόβου, της ιδιοτέλειας, του «νόμου της ζούγκλας», του κλεισίματος του καθένα στο καβούκι του, του ρατσισμού και των διακρίσεων κάθε είδους.
Η αλληλεγγύη συνυφάνθηκε με την κοινωνικότητα, την άμεση διαπροσωπική επαφή, την συλλογική και δια ζώσης, πρωτίστως, δράση. Πεδία στα οποία ο Covid-19 (μπορεί να) κάνει πάρτι. Όταν λοιπόν η «εγγύτητα μεταξύ αλλήλων» εμπεριέχει την πιθανότητα πρόκλησης κακού σε αλλήλους, τι μένει από την έννοια και πράξη της αλληλεγγύης; Και όταν σαν προφύλαξη της κοινωνίας προτείνονται η «ατομική ευθύνη», η «κοινωνική αποστασιοποίηση» και η απαγόρευση κυκλοφορίας, περνάει το μέλλον της κοινωνικότητας μας μόνο μέσα από μία στάση «αποκοινωνικοποίησης» του στυλ «από μακριά και αγαπημένοι»; Το είδος της κοινωνίας, που θα προκύψει μετά από το πέρας της πανδημίας, δε μπορεί να παραβλέπεται και οφείλουμε να το συνυπολογίζουμε ακόμα και στις πιο αντίξοες και εξαναγκαστικές συνθήκες, γιατί «όπως στρώσεις έτσι θα κοιμηθείς».
Μία αλληλέγγυα στάση και δράση στη δεδομένη «κατάσταση εξαίρεσης» καλείται να κινηθεί στους ελάχιστους χώρους ανάμεσα στην «απαγόρευση κυκλοφορίας» και στο «κανένας μόνος του ενάντια στον κορονοϊό». Κι εδώ επιστρατεύεται η επινοητικότητα και ο πλούτος σχέσεων που εμπεριέχει κάθε κοινωνία. Όπως συνέβη και με το κίνημα αλληλεγγύης, που απελευθέρωσε μία κοινωνική ευρηματικότητα στηριγμένη σε τοπικοποιημένες σχέσεις, γνώσεις και δίκτυα, ενώ παράλληλα έχτιζε διασυνοριακές επαφές και συναλλαγές. Ήδη λοιπόν βλέπουμε να ξεδιπλώνεται μία βεντάλια πρακτικών πέρα από την διατύπωση αιτημάτων ενίσχυσης του δημόσιου χαρακτήρα των συστημάτων υγείας και πρόνοιας, που συμβολίζουν και (θα έπρεπε να) αποτελούν πρακτικές κοινωνικής αλληλεγγύης – έστω και διαμεσολαβημένης.
Σήμερα, τα διαδικτυακά οργανωμένα – και όχι με εκκλήσεις από τα πάνω α λα Μαρέβα – χειροκροτήματα ευγνωμοσύνης προς τους νοσοκομειακούς γιατρούς είναι μόνο η κορυφή του παγόβουνου μορφών έκφρασης της αλληλεγγύης. Αποτελούν όμως ένα παράδειγμα που ενέπνευσε ποικίλες δράσεις ενίσχυσης της κοινωνικότητας υπό εγκλεισμό – από συντονισμένο τραγούδι του Bella Ciao στα μπαλκόνια της Ιταλίας ή μουσική από DJ σε αυτά της Πιερίας μέχρι μαζικές αναρτήσεις παιδικών ζωγραφιών στα παράθυρα της Βρετανίας. Αλλά η δράση αυτή έχει πάρει και πιο πολιτικές μορφές. Όπως το συγχρονισμένο χειροκρότημα αποδοκιμασίας ενάντια στον Ισπανό βασιλιά στις 19 Μαρτίου για την εμπλοκή του σε σκάνδαλο με την Σαουδική Αραβία. Αλλά και η έκκληση να βγούμε στα μπαλκόνια το βράδυ της 25ης Μαρτίου για να αναλάβει η κυβέρνηση τις ευθύνες της για τον εξοπλισμό του ΕΣΥ στην χώρα μας.
Την ίδια στιγμή αυξάνουν τα δίκτυα πολιτών και οι ομάδες αλληλoβοήθειας σε επίπεδο γειτονιάς (Ισπανία, Ελλάδα, ΗΠΑ), με στόχο την βοήθεια των πιο ευάλωτων στον Covid-19 συνανθρώπων μας, μέσω της διεκπεραίωσης βασικών τους αναγκών (ψώνια, εξόφληση λογαριασμών κλπ.). Οι ομάδες αυτές οργανώνονται χρησιμοποιώντας μέσα κοινωνικής δικτύωσης (δείτε εδώ, εδώ, εδώ, εδώ κι εδώ), γνωστοποιούν τη δράση τους με αφίσες και σημειώματα σε εισόδους πολυκατοικιών (βλ. Παραπάνω εικόνα) ή με δημοσιεύσεις στα ΜΜΕ, όπως έκανε ο σύλλογος φοιτητών Πολυτεχνείου Κρήτης. Η ίδια πρακτική χρησιμοποιείται και απευθείας ανάμεσα σε συγκατοίκους πολυκατοικιώνκαι γείτονες. Δράσεις καθημερινές, που έμπρακτα υφαίνουν νέα δίκτυα σχέσεων σε χώρους συνύπαρξης δίπλα στην κινητοποίηση ευρύτερων οικογενειακών και φιλικών δικτύων. Παράλληλα, φοιτητές Ιατρικής στο ΑΠΘ προσφέρονται να ενισχύσουν το δημόσιο σύστημα υγείας.
Δημιουργούνται επίσης διαδικτυακές πλατφόρμες με όλες τις διαθέσιμες υπηρεσίες, πληροφορίες, βοήθειες και δράσεις αλληλεγγύης ενάντια στον Covid-19, όπως η @menoumemazisolidarity στην χώρα μας, αλλά επιστρατεύεται και η χρήση τρισδιάστατων εκτυπωτών. Ήδη στην Ιταλία εθελοντές επιστήμονες, ανταποκρινόμενοι σε έκκληση νοσοκομείου της πόλης Chiari, κατάφεραν να παράγουν βαλβίδες παρά την απροθυμία της εταιρείας – προμηθεύτριας του νοσοκομείου, που δε μπορούσε να ανταποκριθεί στις αυξανόμενες ανάγκες – να τους δώσει τις απαραίτητες τεχνικές προδιαγραφές. Στον Καναδά ερευνητές τυπώνουν τρισδιάστατα μάσκες για να καλύψουν ελλείψεις, ενώ γίνεται κάλεσμα μέσω του Hackaday για σχεδιασμό και 3D παρασκευή αναπνευστήρων ανοιχτού κώδικα. Τα παραδείγματα αυτά, όπως και οι οδηγίες του ΠΟΕ για κατασκευή αντισηπτικού τοπικά, υπογραμμίζουν τα πλεονεκτήματα της τοπικοποιημένης, κατανεμημένης (μη συγκεντροποιητικής) και ανοιχτού κώδικα παραγωγής κόντρα στο μονοπωλιακό έλεγχο (τιμών, γνώσης, διάθεσης), που επιβάλλει το σύστημα των πατεντών των πολυεθνικών του φαρμάκου.
Τέλος, δίκτυα αλληλεγγύης της “πρώτης γενιάς” (της κρίσης) προσαρμόζουν τις δράσεις τους στα νέα δεδομένα. Σχολεία αλληλεγγύης (Μεσοποταμία, Ετεροτοπία) συνεχίζουν τα μαθήματα τους on line, συνεταιρισμοί Χωρίς Μεσάζοντες (π.χ. Γαλάτσι) κάνουν διανομές με παράδοση κατ’ οίκον και κοινωνικά ιατρεία (ΜΚΙΕ) διαθέτουν τον εξοπλισμό τους στο δοκιμαζόμενο σύστημα υγείας, ενώ συνεχίζουν την δωρεάν διανομή φαρμάκων.
Παραδείγματα που μπορεί να φαντάζουν δυσανάλογα με την κλίμακα ενός προβλήματος που λυγίζει κρατικά συστήματα υγείας και διακόπτει την παραγωγική ζωή. Σήμερα, ωστόσο, οι μορφές αλληλεγγύης αναφύονται στο μοριακό επίπεδο του καθημερινού και στις κλίμακες μιας χωρικής εγγύτητας οριζόμενης από τα αναγκαία μέτρα προφύλαξης. Κινούνται ευέλικτα στο ενδιάμεσο των καταναγκαστικών απαγορεύσεων τρομοκρατημένων κρατικών μηχανισμών. Παίρνουν τα χαρακτηριστικά ομότιμων (p2p -άτομο με άτομο) δράσεων, διαμορφώνοντας συνεργατικά υποστηρικτικά δίκτυα (ψηφιακά ή μη), κοινότητες και υποδομές. Τέλος, ενώ ενισχύουν την συνείδηση για την αναγκαιότητα του κοινωνικού χαρακτήρα των δημόσιων υποδομών (υγείας, πρόνοιας κλπ.), επισημαίνουν και τα προτερήματα επανάκτησης τοπικοποιημένων, ανοιχτών και μη συγκεντροποιητικών μοντέλων παραγωγής και διαχείρισης.
Η αλληλεγγύη αναδύεται ξανά ζωτική για την διατήρηση της κοινωνικότητας κόντρα στις δυστοπικές βιοπολιτικές συναινέσεις και πειθαρχήσεις που επιχειρούνται με πρόσχημα τον Covid-19, μέσω μιας εξατομικευμένης ευθύνης και (αυτο-)ελεγχόμενης κοινωνίας. Σε μία κομβική για τη μορφή της ανθρωπότητας στιγμή, όπως υποστηρίζει και το Foreign Affairs στο άρθρο «Η πραγματικά επικίνδυνη επιδημία είναι η κοινωνική κατάρρευση» (Br. Milanovic, 19.03.2020), η αλληλέγγυα στάση αντιπαραβάλλει το ήθος και τα ήθη μίας κοινωνίας προσφοράς και αμοιβαιότητας. Ένα παράδειγμα αντίστασης στις κοινωνικές παρενέργειες του “φόβου του άλλου” – που πλέον είναι ο δίπλα μας και όχι ο “ξένος” – και των εκκλήσεων “να είμαστε μαζί και ενωμένοι, ζώντας χώρια” (βλ. συνάντηση Ράμφου–Μητσοτάκη). Ένα παράδειγμα ζωής κόντρα στην απονέκρωση της κοινωνίας.
Γιατί θέλουμε να είμαστε και να ζούμε όλοι μαζί, υγιείς, ίσοι, ελεύθεροι και άνθρωποι και στη μετα-Covid 19 εποχή.
