Η διεθνής αμνηστία προειδοποιεί ότι στο όνομα της καταπολέμησης του Covid-19 ορισμένες κυβερνήσεις σπεύδουν να επεκτείνουν τη χρήση τεχνολογιών για την επιτήρηση ατόμων αλλά και ολόκληρων πληθυσμών
8 Απριλίου 2020
Πηγή amnesty
Οι άνθρωποι ανά τον κόσμο αντιμετωπίζουν πλέον μια πρωτοφανή απειλή για την παγκόσμια υγεία λόγω της εξάπλωσης του COVID-19. Η τεχνολογία μπορεί και πρέπει να έχει σημαντικό ρόλο κατά τη διάρκεια αυτής της προσπάθειας να σωθούν ζωές, μεταξύ άλλων με τη διάδοση μηνυμάτων σχετικά με τη δημόσια υγεία και την πρόσβαση σε υγειονομική περίθαλψη. Ωστόσο, στο όνομα της καταπολέμησης της νόσου, ορισμένες κυβερνήσεις σπεύδουν να επεκτείνουν τη χρήση τεχνολογιών επιτήρησης των ατόμων, ακόμη και ολόκληρων πληθυσμών.
Αν αυτές οι πρακτικές παραμείνουν ανεξέλεγκτες, τα μέτρα αυτά ενδέχεται να αλλάξουν εντελώς το μέλλον της ιδιωτικότητας και άλλων ανθρώπινων δικαιωμάτων.
Είναι νόμιμη η επιτήρηση στα πλαίσια της αντιμετώπισης του COVID-19;
Οι κυβερνήσεις οφείλουν να εγγυώνται το δικαίωμα στην υγεία και να προλαμβάνουν, να αντιμετωπίζουν και να ελέγχουν τις επιδημίες. Προκειμένου να επιτύχουν σε αυτό, ενδέχεται να περιορίσουν προσωρινά ορισμένα ανθρώπινα δικαιώματα ώστε να ανταποκριθούν σε επείγοντες υγειονομικούς κινδύνους με έγκαιρα και συντονισμένα μέσα. Ωστόσο, τα αυξημένα μέτρα επιτήρησης θα είναι παράνομα, εάν δεν πληρούν ορισμένα αυστηρά κριτήρια. Οι κυβερνήσεις πρέπει να είναι σε θέση να αποδείξουν ότι τα μέτρα που εφαρμόζονται προβλέπονται από το νόμο και είναι αναγκαία, αναλογικά, προσωρινά και ότι εφαρμόζονται με διαφάνεια και επαρκή εποπτεία.
Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι τα μέτρα επιτήρησης πρέπει να είναι όσο το δυνατόν λιγότερο παρεμβατικά προκειμένου να επιτευχθεί το επιθυμητό αποτέλεσμα. Δεν πρέπει να καταλήξουν να κάνουν περισσότερο κακό παρά καλό.
Τα διδάγματα από την πρόσφατη ιστορία μας δείχνουν ότι υπάρχει ένας ρεαλιστικός κίνδυνος τα μέτρα επιτήρησης να γίνουν μόνιμα. Μετά τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 (9/11), ο κυβερνητικός μηχανισμός επιτήρησης επεκτάθηκε σημαντικά. Μόλις τεθούν σε λειτουργία αυτές οι υποδομές, οι κυβερνήσεις σπάνια έχουν την πολιτική βούληση να τις πάρουν πίσω.
Χρήση Προσωπικών Δεδομένων Τοποθεσίας
Πολλές χώρες χρησιμοποιούν τα δεδομένα του κινητού τηλεφώνου για τον εντοπισμό των κινήσεων πολιτών στα πλαίσια της πανδημίας COVID-19. Η Αυστρία, το Βέλγιο, η Ιταλία, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Γερμανία συγκεντρώνουν, σύμφωνα με πληροφορίες, ανώνυμα ή συγκεντρωτικά δεδομένα τοποθεσίας από εταιρείες τηλεπικοινωνιών.
Άλλες χώρες χρησιμοποιούν τα δεδομένα κινητού τηλεφώνου χωρίς πρόσθετους τρόπους προστασίας μέσω της ανωνυμίας ή συγκεντρωτικότητας στοιχείων. Για παράδειγμα, ρεπορτάζ μέσων ενημέρωσης υποδεικνύουν ότι η κυβέρνηση του Εκουαδόρ έχει εξουσιοδοτήσει την παρακολούθηση μέσω GPS για να επιβάλει και να επιβλέπει τη συμμόρφωση στην καραντίνα. Η κίνηση των ισραηλινών αρχών να επιτρέψουν στην υπηρεσία ασφαλείας να χρησιμοποιεί δεδομένα κινητών τηλεφώνων φορέων του ιού έχει ήδη προκαλέσει ανησυχίες για την προστασία της ιδιωτικότητας. Το σύστημα αυτό προφανώς έχει ήδη τεθεί σε λειτουργία, καθώς 400 άτομα έλαβαν μηνύματα SMS τα οποία τους προειδοποιούν για πιθανή επαφή με μολυσμένα άτομα.
Στη Νότια Κορέα, οι αρχές στέλνουν συμβουλές υγειονομικού περιεχομένου οι οποίες συνοδεύονται και από προσωπικές λεπτομέρειες μολυσμένων ασθενών, συμπεριλαμβανομένων και υπερσυνδέσμων που προβάλλουν λεπτομερή στοιχεία σχετικά με τις κινήσεις τους. Το μέτρο αυτό έχει κρούσει τον κώδωνα του κινδύνου καθώς έτσι παραβιάζεται το ιατρικό απόρρητο και ενισχύεται το στίγμα έναντι των ανθρώπων με τον ιό. Δεν φαίνεται να πληροί τις προϋποθέσεις που απαιτούνται για την νόμιμη παρακολούθηση και αποτελεί παραβίαση του δικαιώματος στην ιδιωτική ζωή.
Αυτά τα μέτρα εγείρουν σημαντικά ερωτήματα σχετικά με τον τρόπο συλλογής, χρήσης και κοινοποίησης των προσωπικών μας στοιχείων. Μόλις συλλεχθούν τα προσωπικά δεδομένα, υπάρχει ουσιαστικός κίνδυνος να κοινοποιηθούν και να χρησιμοποιηθούν για σκοπούς πέρα από την ιχνηλάτηση της υγείας
Τεχνητή Νοημοσύνη (AI) και Μεγάλα Δεδομένα (Big Data)
Αρκετές πολιτείες στρέφονται σε τεχνολογίες τεχνητής νοημοσύνης και τεχνολογίες μεγάλων δεδομένων για την καταπολέμηση του COVID-19. Σύμφωνα με πληροφορίες, η Κίνα χρησιμοποιεί ένα συνδυασμό «έξυπνων» θερμικών σαρωτών και τεχνολογιών αναγνώρισης προσώπου σε δημόσιους χώρους για την παρακολούθηση της εξάπλωσης του ιού. Ο κινεζικός τεχνολογικός κολοσσός Alibaba έχει αναπτύξει ένα λογισμικό ιχνηλάτησης της υγείας που χρησιμοποιεί δεδομένα σχετικά με την ατομική υγεία και αναθέτει στον καθένα ένα χρώμα ανάλογα με την κατάσταση της υγείας του. Το πράσινο είναι για τους «ασφαλείς», το κίτρινο για όσους απαιτείται να μένουν σε καραντίνα επτά ημερών και το κόκκινο για καραντίνα 14 ημερών. Αυτό το σύστημα χρησιμοποιείται για να καθορίσει την πρόσβαση των ανθρώπων σε δημόσιους χώρους. Ωστόσο το ανησυχητικό είναι ότι η εφαρμογή μοιράζεται αυτά τα δεδομένα με τις αρχές επιβολής του νόμου.
Στην Πολωνία, η κυβέρνηση έχει ξεκινήσει μια εφαρμογή που αποσκοπεί στη διασφάλιση της συμμόρφωσης με την καραντίνα στο σπίτι. Σύμφωνα με πληροφορίες, προτρέπει τους τους πολίτες να ανεβάζουν selfies, οι οποίες κατόπιν επαληθεύονται χρησιμοποιώντας στοιχεία αναγνώρισης προσώπου και στοιχεία τοποθεσίας για να διασφαλιστεί ότι το άτομο δεν έχει παραβιάσει εντολές απομόνωσης. Αναφορές σε παρεμφερείς εφαρμογές υπάρχουν και για άλλες χώρες, μεταξύ των οποίων και μία στην Ινδία, η οποία ζητά selfies με επισύναψη τοποθεσίας.
Οι τεχνολογίες AI θα μπορούσαν επίσης να αυξήσουν την πιθανότητα παράνομων διακρίσεων και να βλάψουν τις ήδη περιθωριοποιημένες κοινωνικές ομάδες. Πολλές από τις τεχνολογίες που αναπτύσσονται χρησιμοποιούν αδιαφανείς αλγορίθμους με μεροληπτικά δεδομένα και τα χρησιμοποιούν σε διαδικασίες λήψης αποφάσεων, που θεμελιώνουν διακρίσεις ενάντια σε συγκεκριμένες ομάδες.
Οι κυβερνήσεις δεν πρέπει να χρησιμοποιούν τεχνολογίες επιτήρησης που να συγκεντρώνουν μορφές δεδομένων πέρα από εκείνα που είναι νομίμως αναγκαία για να περιοριστεί η ασθένεια. Επιπλέον, οι κυβερνήσεις πρέπει να απαντούν στις ανησυχίες και τους προβληματισμούς που αφορούν την προστασία προσωπικών δεδομένων και τους φόβους περί διακρίσεων.
Ιδιωτικές εταιρείες επιτήρησης
Ενώ η συνεργασία δημόσιου και ιδιωτικού τομέα μπορεί να παρέχει απαραίτητες και δημιουργικές λύσεις για την αντιμετώπιση κρίσεων στον τομέα της υγείας, πολλές κυβερνήσεις στρέφονται σε εταιρείες επιτήρησης που διαθέτουν πολύ ανησυχητικό ιστορικό σχετικά με τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Για παράδειγμα, οι εταιρείες – πάροχοι επιτήρησης Clearview AI και Palantir είναι, όπως αναφέρεται σε συνομιλία με τις αρχές των ΗΠΑ. Η ισραηλινή εταιρεία επιτήρησης NSO, η οποία έχει ιστορία πώλησης δεδομένων σε κυβερνήσεις που παραβιάζουν ανθρώπινα δικαιώματα, τώρα προσπαθεί να πουλήσει ένα εργαλείο ανάλυσης μεγάλων δεδομένων, το οποίο ισχυρίζεται ότι παρακολουθεί την εξάπλωση της ασθένειας χαρτογραφώντας τις κινήσεις των ανθρώπων.
Αντίστοιχα με τον Όμιλο NSO, πολλές εταιρείες επιτήρησης έχουν ιστορικό ύποπτης δραστηριότητας, λειτουργώντας στις σκιές, και δεν έχουν ακόμα λογοδοτήσει για τις παραβιάσεις των ανθρώπινων δικαιωμάτων.
Είναι σημαντικό οι εταιρείες που συμμετέχουν στην καταπολέμηση του COVID-19 να εντοπίζουν, να προλαμβάνουν, να μετριάζουν και να αντιμετωπίζουν κάθε κίνδυνο για τα ανθρώπινα δικαιώματα που μπορεί να προκύψει από το πανδημικό πλαίσιο όσον αφορά τις λειτουργίες, τα προϊόντα και τις υπηρεσίες τους. Οι επιχειρήσεις δεν πρέπει να χρησιμοποιούν την κρίση που έφερε ο COVID-19 για να αποφύγουν τις ευθύνες τους ως προς τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Πέρα από την πανδημία
Καθώς ενωνόμαστε όλοι και όλες μαζί για να αντιμετωπίσουμε αυτή την πρωτοφανή κρίση, είναι σημαντικό να έχουμε μια μακροπρόθεσμη οπτική για τα μέτρα που λαμβάνουμε για την καταπολέμηση του ιού. Κάποια από αυτά, ενδέχεται να παραμείνουν και μετά την κρίση, και θα μπορούσαν να καθορίσουν πώς θα είναι η επιτήρηση στον μετά τον COVID-19 κόσμο. Είναι σημαντικό τα ανθρώπινα δικαιώματα για όλους και όλες να παραμείνουν στο επίκεντρο αυτού του οράματος για το μέλλον.